Hāhai ma hope o nā kūpuna

E nānā i ke kumu

I ulu no ka lālā i ke kumu

Moʻolelo

ʻO ke Keʻena Noiʻi a Unuhi ʻŌlelo Hawaiʻi (KNUOH – “Kanuoha” ma ka puana ʻana), he pūʻulu noiʻi i hoʻokumu ʻia no ka waele ʻana i ke ala noiʻi a loko o ka waihona palapala laulaha ma ka ʻōlelo Hawaiʻi.

Kākoʻo piha ko KNUOH ma hope o nā mahele noiʻi a pau ma ke Kula Nui o Hawaiʻi, ʻo nā keʻena aupuni, nā hui kū i ka ʻauhau ʻole, nā hui kālepa, a me ke kaiāulu ākea no ke aʻo ʻana i nā kumu waiwai ʻōlelo Hawaiʻi o ke kenekulia ʻumikūmāmāiwa a me ka hapalua mua o ke kenekulia iwakālua.

I kēia kākoʻo ʻana a ko KNUOH, e hoʻolako pū mākou i ke aʻo ʻana aku e mohala a kawowo aʻe ai ka ʻike kiakahi ma ka hanauna hou o nā loea unuhi ʻōlelo Kanaka ma nā mahele ʻike a pau loa pili iā ko Hawaiʻi Pae ʻĀina, kona poʻe, a me kona moʻolelo.

ʻŌlelo Pahuhopu: I hoʻolaha i ke ala komo a loko o nā waihona palapala ʻōlelo hawaiʻi no ka poʻe e noelo ana i nā ʻano ʻike like ʻole, ma ka noiʻi ʻoe, ma ka unuhi ʻoe, ma ka hōʻailolo ʻana i nā mea hou a mākaukau loa ma ka hana noiʻi.

 

Ka Waihona ʻŌlelo Hawaiʻi

He hoʻoilina mai nā kūpuna mai

ʻOiai he makawalu nō nā waihona no nā palapala aupuni a me nā palapala kākau lima ʻia, ʻo kekahi pahuhopu nui a KNUOH, ʻo ia ka waele ʻana i ke ala e loaʻa piha ai ka waihona nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi o nā kenekulia ʻelua i hala aku nei. 

Ma waena o ka makahiki 1834 me 1948, he 125,000 ka nui ʻaoʻao nūpepa ʻŌlelo Kanaka i paʻi ʻia ma loko o nā nūpepa he hoʻokahi hāneli, a ua like ia nui ʻaoʻao i nā ʻaoʻao he miliona a ʻoi o nā ʻaoʻao kikokiko wale ʻia. 

He ʻuʻuku naʻe o ia laupaʻi nūpepa kai hōʻike ʻia aʻela ma nā puke a me nā nūpepa o kēia au e holo nei. 

He waiwai lua ʻole ka ʻike ma loko o ua waihona palapala nei i waiho nalo no nā anahulu makahiki he ʻumi a ʻoi, a nā ka poʻe noiʻi a nowelo wale nō i huʻe i ua waiwai lā ma ka lolelole mālie ʻana i ia puʻu ʻaoʻao palalauhala. 

Na ka ʻenehana hou naʻe e huaʻi hele mai i ua mau ʻaoʻao lā a ʻo ka noiʻi hou akula nō ia o ka hanauna hou o kēia au a me nā hanauna o kēia mua lilo loa aku. Na kēia ʻike kupuna e hoʻomāhuahua i kā mākou ʻike ma nā wahi he nui, e hoʻolako mai ana iā kākou i kahi mole ʻike pili i nā mea kaiāulu, nā mea moʻomeheu, a me nā moʻolelo nō hoʻi, ʻaʻole i kana mai ka nui.

ʻOiai ālai ʻole ʻia kēia waihona palapala, he ʻōlelo Hawaiʻi wale nō ka hapanui ʻokoʻa. I loko nō o ka hoʻoikaika ʻana e hoʻōla hou i ka ʻōlelo ma nā makahiki kanahā i hala aku nei, me ka ili ʻana o kahi ʻike ʻōlelo ma waena o nā kānaka he iwakālua kaukani, he ʻelima wale nō pakeneka kēlā nui o nā Kānaka Maoli a he ʻelua pakeneka kā hoʻi o nā kānaka a pau e noho ma Hawaiʻi nei.

He paʻakikī kā hoʻi ka ʻōlelo no loko mai o nā nūpepa kahiko no nā kānaka ʻōlelo Hawaiʻi a pau, a pēlā nō nā kānaka mākaukau loa ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. No laila, he ʻuʻuku wale nō nā kānaka i hiki iā lākou ke hoʻomaopopo me ke akāka i ka ʻike ma loko o kēia waihona palapala kahiko, a he ʻuʻuku a ʻemi aʻe ka poʻe nona ka ʻiʻini a me ka manawa keu e hoʻokō ai i ia hana.

He ʻelua a ʻekolu wale nō pakeneka no loko mai o ua waihona lā kai nāna ʻia e ka poʻe noiʻi o nēia au, a ʻo ke koena hoʻi, he kamaʻāina ʻole i ka hapanui ʻokoʻa o nā kānaka ʻōlelo Hawaiʻi, a he nānā ʻole loa ʻia e ka lehulehu, ʻo ka poʻe noiʻi a me nā mea akeakamai kekahi ma kēia kula nui nei.

Screenshot 2023-08-16 at 11.52.11 PM

Ala e hiki ai

He ʻehā nā hana i hoʻopāpau ʻia e ko KNUOH:

  1. ʻO ka hoʻuluʻulu ʻana me ka hoʻokaʻina ʻana i ka ʻike no loko mai o nā nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he paepae hale no ke kūkulu ʻana i ia ʻike i waihona ʻike ʻōlelo Beretania e kākoʻo ʻana ma hope o nā ʻano noiʻi like ʻole a me ke kaiāulu ākea.
  2. ʻO ka hoʻomohala ʻana i nā waihona ʻike kikohoʻe a paʻi ʻia nō hoʻi no loko mai o ka waihona palapala makamae huna i mea e lawelawe ai i nā kānaka ʻōlelo Hawaiʻi paha, ʻōlelo Beretania paha (he waihona ʻike pili i ka moʻolelo, i ka ʻōlelo, i ka moʻomeheu, i nā kumuhana aʻo kūikawa, a me nā ʻano like ʻole e loaʻa koke ai kahi ʻike).
  3. ʻO ka hoʻomākaukau ʻana i ka hanauna hou o ka poʻe noiʻi paha a unuhi paha (no ka hoʻolako ʻana i ka poʻe kumu kula, no ka hoʻomāhuahua ʻana nō hoʻi i nā kānaka mākaukau ma ka hana noiʻi).
  4. ʻO ka palapala piha ʻana i ke ʻano e mākaukau loa ai ka hanauna hou ma ke aʻo haumana ʻana, ma ka ʻimi ʻike ʻana, ma ke alakaʻi haumana ʻana, ma ka noiʻi ʻana, a me ke ʻano e holo pono aku ai ia mau mea ʻehā.

Kau nui nō ka manaʻo o ko ke Kula Nui i ke kākoʻo ʻana aʻe ma hope o nā mahele a pau o kēia Kula Nei i ka hoʻokō ʻana i ka pahuhopu o ka hoʻolilo ʻana i ko kākou Kula Nui i wahi aʻo ʻike ʻōiwi ma o ka waele ʻana aʻe i ke ala e lewa mai ai nā waihona ʻike hawaiʻi i nā kānaka a pau.

Kumu

Mahalo nui mākou i nā kumu a pau i lako mai ai ko mākou ola ʻana i kā lākou makana ʻana mai i kā lākou manawa, ikaika, a ahonui hoʻi. Ma ia lokomaikaʻi wale nō o lākou, eia nō mākou e holomua nei ma kēia papahana.

Eia nō ko mākou aloha i nā hulu kūpuna pāpākahi o mākou

 

Puakea Nogelmeier

Polopeka - emeritus

Kapali Lyon

Hope Polopeka

Lalepa Koga

Kumu Aʻo

Mea Kōkua

Mahalo nō hoʻi mākou i nā mea kōkua nāna i kākoʻo mai i ka hana a KNUOH ma nā makahiki i hala iho nei. ʻO ka waihona palapala i loaʻa mai ma kēia kahua pūnaewele, na ka hoʻoikaika ia a nā kānaka i alu like mai, he lehulehu nō.

Eia ko mākou mahalo i ke Poʻo o kēia papahana, ʻo ia ʻo Kaiwipunikauikawēkiu Punihei Lipe, a me kona mea i waele mua ai i ko mākou ala, iā ʻAnoʻilani Aga, a i ka Luna Hoʻokele e kū nei, iā Avis Poai.

Eia kekahi, makemake nō mākou e hoʻomaikaʻi a mahalo hoʻi i kā mākou poʻe unuhi i kā lākou pahana papau ma KNUOH: Uʻilani Au, Kilika Bennett, Kaimana Chock, Iasona Ellinwood, Loke Fergestrom, Paige Miki Kalāokananikiʻekiʻe Okamura, Avis Kuuipoleialoha Poai, Kapōmaikaʻi Stone, Manakō Tanaka, a me Jon Yasuda.

A laila, eia nō ko mākou mahalo iā Poʻokela Poai (@azysma) no kāna makana wale ʻana mai i nā paʻi kiʻi i ʻike ʻia i ʻō i ʻaneʻi o kēia pūnaewele.

E ko mākou haumāna o ka wā i hala akula, eia nō ko mākou aloha iā ʻoukou pākahi. Kau nui ko mākou maka i nā hana e kō ana iā ʻoukou i kēia mua aku.