Na Makana Gomes (Graduate Student, ʻŌlelo Hawaiʻi)
He wahi leta kēia mai kekahi o nā Hawaiʻi kaʻahele honua e kūkala aku ana i ka lono o nei ʻāina ʻo Iāpana. Aloha ʻoe—E huli i ke alo i hope nei, he ala ia i maʻa i ka hele ʻia e oʻu mau kūpuna. ʻO mākou nō nā Hawaiʻi kaʻahele honua e like me ka ʻōlelo a Davida Keaweamahi ma kona huakaʻi ʻana i Iāpana e kipa aku ai i ke kauka kaulana i ka lapaʻau lepera ʻo ia ʻo Kauka Masanao Goto ma Iune i ka makahiki 1888. I kēia lā i hōʻea mai ai kākou ma Kyoto a me Uji no ka ʻike maka ʻana i nā wahi a Kalākaua i hele ai a me ka hoʻohanohano ʻana i nā moʻolelo o ua mau Hawaiʻi kaʻahele lā o mua o mākou.
Ua hoʻomaka ko kākou huakaʻi ʻana ma ke kipa ʻana aku i kahi i mahi ʻia ai ke kī matcha i maha ai ko kākou noʻonoʻo ma ka hoʻomālie ʻana i ka naʻau. Noʻu iho, puʻupuʻu mai nei kahi pauka matcha, eia naʻe, he puʻupuʻu lei i ke ʻalo pali! ʻO ka hoʻomau akula nō ia o kākou i ka hale pule ʻo Byodoin i alakaʻi ʻia e Kumu Lalepa Koga ka mea nāna e noiʻi nowelo i nā au nui a me nā au iki o nā welelau o ka honua. Kohu like me kā Kalākaua kaʻahele ʻana i Kyoto ma ka lā 19 o Maraki i ka makahiki 1881, ua hele like mākou ʻehā lā ma hope ona. Wahi a ka Nūpepa Kuʻokoʻa ma ka lā 18 o Iune ma ka makahiki 1881 ua haʻalele ʻo ia i Tokio ma ka lā 15 Maraki i Kobe ala a hiki loa aku i Kioto ke kapitala kahiko o Iāpana. Ma ke kaʻa ahi ʻo ia i hele ai me kāna huakaʻi, a ʻo ka mea e hōʻike ana i ka mana kiʻekiʻe ʻo Kalākaua, ua ʻūkali ʻia kāna huakaʻi e nā koa he mau tausani. ʻO ka mākaʻikaʻi wale ʻana nō kā lākou ma Kioto a ʻo Kioto hoʻi ke kapitala kahiko ʻo Iāpana ma mua o ka neʻe ʻana o ke kapitala ma Tokio i ka makahiki 1868. I loko nō ʻo ko Kalākaua puke hoʻomanaʻo i kākau ʻia ai no ka mākaʻikaʻi ʻana i ka hale aliʻi ʻo Kioto me ke kipa pū ʻana i ka hale pule o laila. Ua mahalo ʻo Kalākaua i ka nui hīhīmanu ʻo ka hale pule a ʻo ka mea i hoihoi ai au, kākau ʻo ia e pili ana i ka noho honu ʻea o ke kahuna pule i kāhiko ʻia me ka hōʻailona aupuni o ka ʻEmepera Meji. Iaʻu i ʻike maka ai i nā mea i hana lima ʻia e ka poʻe Kepanī he kinikohu nō i ka maiaū o ka Hawaiʻi, he welo ia ma ua mau lāhui nei. Hū wale aʻe koʻu haʻaheo i ka hoʻomaopopo ʻana mai i ka pilina me ko Hawaiʻi me ko Iāpana ma o ke kaukaʻi ʻana o ka maiaū e kūpaʻa mau i ka puʻuwai o nā lāhui.
E ka mea heluhelu, e noho ʻoe a hoʻomanaʻo aʻe, ʻo Davida Laʻamea Kamanakapuʻu Māhinulani Nālaʻiaʻehuokalani Lumialani Kalākaua ka Mōʻī mua loa i huakaʻi ai ma nā welelau o ka honua. Maʻaneʻi i puka mai ai kēia kaena āna e kūkala ana i kona naʻau haʻahaʻa ma kona aupuni ma luna o kahi puʻu Pele. No laila, aia iā kākou ke kuleana o ka ʻauamo ʻana i ia mau moʻolelo i mea e mau ai ka welona o ko kākou kūpuna, ʻeā, ʻo ka ʻāʻī puʻupuʻu ka mea e pono ai. E alu like, e noiʻi nowelo, a e lei iho i ka lei o ka lanakila ke puka lanakila nō a kāʻeo aʻe ka ipu o ka naʻauao. Iā ʻoe e oʻu lāhui, eia me aʻu ke aloha pilipaʻa o koʻu lāhui kanaka.
~ Hīnano






ʻIke Kūmole
ARMSTRONG, WILLIAM N. Around the World with a King. LEGARE STREET PRESS, 2022.
Furukawa, T. (2024). He leta mai Iapana mai: A Native Hawaiian Hansen’s disease patient leaving for Japan in the late nineteenth century. Hawaiian Journal of History, 58(1), 49–74. https://doi.org/10.1353/hjh.2024.a946412
Iāʻoe ʻoe e ka lā, Nahinu, https://www.huapala.org/Ia/Ia_Oe_E_Ka_La.html
Kaaikaula, Samuela. “Ka Huakai Alii i Ko Na Aina e.” Ka Nupepa Kuokoa, 18 June 1881. Kalākaua, Davida. “‘Kaena a Ka Moi Kalakaua.’” Ke Au Hou, 10 Jan. 2014, nupepa-hawaii.com/tag/kaena-a-ka-moi-kalakaua/.