by Aiponokamoku Valente
Raiatea
No ka nui ʻino o ka ʻīnea o ka poʻe Hawaiʻi i ka hiki ʻana mai ʻo ka poʻe Mikionali i Hawaiʻi nei e hū hewa ai ka hapa nui o ka poʻe “ʻo kēnā wahi poʻe hīkapalalē ʻē.” Eia naʻe, ʻo ka ʻike e maopopo ʻole ai ka lehulehu ka mea e kaohi ana i ka moʻolelo iʻo. ʻO nei ʻatikala he ʻīanʻi wale o ka ʻai e lou ai ko kākou ʻiniʻi e aʻo i nā ke iki me ke au nui o nā ʻāina moana o Kanaloa.
E kuʻu poʻe makamaka heluhelu, ma mua o ko kāua hoʻomau ʻana i ka moʻolelo o ka ʻāina aloha o kākou, he kūpono ke aʻo ʻana i ka ʻike no ka moʻolelo o ka hoʻomana kalikiano o Tahiti, i kahua ʻike no nei moʻolelo.
Wahi a kekahi ʻōlelo, pae hoʻi nā moku mua o ka poʻe mikionali i nā one o Tahiti i ka makahiki 1797, i ka mahina o Malaki, mai Landana mai. ʻane piha ʻumikūmālua makahiki o ka hoho ʻana o ka London Mission Society (LMS) i Tahiti, Pakele hoʻi lākou i nā mokupuni ʻē aʻe ma muli o ke kaua, ʻo Huahine nō ia.
A hala kekahi mau makahiki o ke aʻo ʻana i ka hoʻomana Kalikiano, pae hou mai kekahi moku na ka LMS i Huahine. ʻO Rev. John Davies, Rev. William Ellis me Rev. Charles Barff nā mea i kōkua i ka hoʻohuli manaʻo ʻana o ka poʻe Tahiti e hoʻomana iā Iesū Kiristo. Ma nei ʻāina i hui ai kēia mau kahu me kekahi aliʻi nui, ʻo Tauʻā kona inoa
ʻO Tauʻā kekahi o ia nā meʻe o ka poʻe mikionali, i lilo he kukui mālamalama o ka hoʻohuli ʻana i ka hoʻomana o ka poʻe ʻōiwi. Me ia nei i hilo ʻia ā paʻa kekahi pilina ma waena o Tahiti me Hawaiʻi, he maʻawe wale iho nō naʻe o ke kaʻā mānoanoa i paʻa ʻē ʻia mai kikilo mai. Ua hānau ʻia ʻO Tauʻā, he aliʻi nui, i ka makahiki 1808, i ka mokupuni ʻo Huahine. I ka hui ʻana ʻo Tauʻā me ua poʻe mikionali nei, ua pūlama maoli ʻo ia i ua hoʻomana hou a ka poʻe haole, a hoʻōho aku nei ʻo ia i ua ʻike hou i kona poʻe makaʻāinana. Me kona poʻe hoahānau o Tuahine, hoʻokumu lākou i mau kula aʻo i ka heluhelu me ke kākau ma o ke aʻo ʻana i ka Paipala. No ka paupauaho o kona hana i kau aku nei ke kūlana kiakona iā ia i ka lā 11 o ʻApelila 1821.
Iā Tauʻā e aʻo ʻana i ke kula, kaʻahele aku neu ʻo Rev. Ellis me kekahi mau poʻe Tahiti i nā mokupuni ʻo Nukuhiwa. Hiki aku nei ka ʻino i ko lākou huakaʻi a kū lākou ma Hawaiʻi pae ʻāina. I ia manawa i hoʻomaka ai ka poʻe mikionali American Board Commission of Foreign Missions (ABCFM) e hoʻāʻo ana e hoʻohuli ai ka hoʻopana o ka poʻe Hawaiʻi. ʻUpu aʻe nei ka manaʻo ma waena o ka poʻe ABCFM a me LMS he pono ka lawe ʻana mai i poʻe Tahiti i Hawaiʻi nei i hiki ke ke hoʻokipa ʻoluʻolu ʻia kēia hoʻomana hou, ma o ka moʻolelo, ma o ke kū like ʻana o ka helehelena, a ma o ka ʻōlelo. Hoʻi hou aku nō ʻo Rev. Eliis i Huahine me ka manaʻo e hoʻi hou aku nō i Hawaiʻi a kōkua i ka hana ma laila.
I ia huakaʻi aʻe i lawe mai ai ʻo Rev. Ellis i mau poʻe Tahiti, ʻo Tauʻā kekahi o ia poʻe. ʻO ka wā kēia ʻo Kalanikauikaʻalaneo Kai Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha I.
“No ka hānau ‘ana o Keōpūolani I ka lā i ho‘ouka ai ke kaua iā Kapu‘unoni nei, ‘o ia ka hānau ‘ana o Keōpūolani i Pāpōhaku, kahi i hānau ai.” – David Malo
E ka makamaka heluhelu, ʻo kēia wā o ke aunupni kēia ma hopo pono o ka hala ʻana o Kamehameha I, a ʻōpio hoʻi kā Keōpūlani keiki ʻo Liholiho. Ma muli hoʻi ʻo ke kūlana aliʻi kiʻekiʻe loa o Keōpūlani, ua nui wale kona kuleana alakaʻi iā liholiho me ke aupuni Hawaiʻi.
ʻAʻole i pūlama ʻo Keōpūlani i nā pua hau o Maleka, akā ma muli ʻo ke kū ʻana o ka Tahiti i ka Hawaiʻi, na Tauʻā ke kuleana o ke aʻo ʻana iā Keōpūlani. Kono mai ʻo Keōpūlanai iā Tauʻā me kāna wahine e noho me ia ma Lahaina. Ua pili nō a paʻa ka pilina ma waena o lāua, he mea hanohano iʻo nō. Aʻo ʻo Tauʻā iā Keōpūlani i ka heluhelu, kākau, me ka mālama ʻana i ka pule. I ko ke aliʻi nui pūlama ʻana i kēia hoʻomana nei, pēlā pū kona lāhui. I ka makahiki 1823, ua bapatizo ʻia ke aliʻi nui mua loa o Hawaiʻi nei, na kēia poʻe Tahiti nei. Ua kaulana loa ka inoa o kēia kahu nui ʻo Tauʻā, a me kāna mau hana nui i Lahaina. Ma nā makahiki 1830, ua hoʻomaka e ulu māhuahua ka hale pule a me nā kula aʻo ma Lahaina, ke kahua hoʻi o ko kākou aupuni palapala. Ua hoʻi ʻo Tauʻā i ka poli o ke Akua i ka makahiki 1885, a kanu ʻia ʻo ia me kāna wahine Tahiti ma Lahaina.
Ua lilo ka hopohopo, ka hele nihi, ke kānalua, me ka huikau i mea ʻole I ko kākou aliʻi nui. ʻO kēia mau mikionali ʻōiwi polenenia ke kumu i pūlama ai kēia hoʻomana hou me ka lilo ʻana o ke aupuni i aupuni palapala. He mea maopopo leʻa ia ma waena o kākou o ke au nei no ka naʻauao lua ʻole o ko kākou poʻe kūpuna, he Peʻapeʻa maka walu nō hoʻi. I kēia huakaʻi, ma Raʻiatea a me Tahiti Nui, eia nō kākou ke ʻike maka nei i kēia like a like hoʻokahi.Ka ʻōlelo… ua like. Nā inoa wahi pana… ua like pū. Ka moʻolelo a me nā akua, ua like maoli nō! I ko kākou hui ʻana me nā hoa i kēia lā, ua lauleʻa pū kākou me ka hula, nā mele, me ke aloha.
